Επιδημίες στην Πάτρα - Πού έστελναν τους αρρώστους για να γλιτώσει η πόλη; - ΦΩΤΟ

Κατά τους δύο παρελθόντες αιώνες (19ο & 20ό αι.) µεγάλο µέρος του πληθυσµού είχε ασθενήσει και πεθάνει από φυµατίωση, έτσι ήταν επιτακτική η ανάγκη για ίδρυση ειδικών αντιφυµατικών νοσοκοµείων, πριν την ανακάλυψη του εµβολίου.

Στην Ελλάδα, βλέποντας τα θετικά αποτελέσµατα που υπήρχαν στην αντιµετώπιση της νόσου από τη λειτουργία των σανατορίων, αποφασίσθηκε να ιδρυθούν και εδώ τέτοια νοσοκοµεία.

Τα σανατόρια κτίσθηκαν σε δασώδεις περιοχές µε µεγάλο υψόµετρο και καθαρό αέρα.

Η επιλογή αυτή κρίνεται σήµερα, βασιζόµενη στην επιστήµη της Ιατρικής Γεωλογίας, ως ορθή, αφού έχουν ανακαλυφθεί πολλοί από τους µηχανισµούς µε τους οποίους το περιβάλλον της Γης µπορεί να επηρεάζει την υγεία των κατοίκων της.

Στο γεωγραφικό διαµέρισµα της Πελοποννήσου λειτούργησαν πολλά σανατόρια λόγω των πολλών κρουσµάτων που υπήρχαν, αλλά και λόγω του καλού κλίµατος των ψηλών βουνών. Τα ιδρύµατα αυτά προσέφεραν πολύ σηµαντικό θεραπευτικό έργο και κατά τα τελευταία έτη της λειτουργίας τους χορηγούσαν και αντιφυµατικά φάρµακα.

*Η ανασκόπηση αυτή των Ελένη Κουτρούλια, Παντελή Παπαθανασίου και Αθανάσιου Διαμαντόπουλου έλαβε το βραβείο της Ιστορίας της Ιατρικής κατά το 9ο Παµπελοποννησιακό Συνέδριο στην Πάτρα το 2010.

Οι συνθήκες διαβίωσης, κυρίως στα αστικά κέντρα,κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, λόγω της υπάρχουσας κοινωνικής διαστρωµάτωσης, ήταν άσχηµες, γεγονός που ευνοούσε την ανάπτυξη και µετάδοση της φυµατίωσης, ιδιαίτερα στα κατώτερα κοινωνικά στρώµατα.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τα διαθέσιµα στοιχεία που υπάρχουν (20) κατά τη δεκαετία 1879 – 1889 (όταν ο πληθυσµός της Πάτρας το 1879 ήταν 24.993 κάτοικοι και το 1889 ήταν 33.529), περίπου το 1% του πληθυσµού (κατά µέσο όρο) πέθαινε κάθε έτος από φυµατίωση και λοιπές πνευµονικές παθήσεις, χωρίς εδώ να έχουν υπολογισθεί τα κρούσµατα νοσούντων από φυµατίωση, οι οποίοι καθίσταντο ανίκανοι για οιαδήποτε εργασία και ενασχόληση και ενδεχοµένως πέθαιναν µετά από µερικά χρόνια.

Από άλλα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία που ανευρέθηκαν στη βιβλιογραφία , για τη θνησιµότητα από φυµατίωση για όλη τη δεκαετία του 1890 στην περιοχή της Πάτρας, παρατηρείται ότι το ποσοστό θνησιµότητας, κατά µέσο όρο ανέρχεται σε 27,44 % ανά 10.000 κατοίκους (ή σχεδόν 0,28% ανά 100 κατοίκους), έχοντας στο σύνολο της δεκαετίας 1.016 θανάτους από φυµατίωση.

Αντίστοιχα, στον Πύργο Ηλείας το ποσοστό θνησιµότητας ήταν 17,15% ανά 10.000 κατοίκους (ή σχεδόν0,18% ανά 100 κατοίκους), έχοντας ως σύνολο θανάτων δεκαετίας 218 κατοίκους.

Τα προαναφερθέντα στοιχεία ήταν σαφής ένδειξη της αυξηµένης θνησιµότητας, η οποία ήταν µεγαλύτερη σε σύγκριση µε γειτονικές χώρες και έτσι ήταν προφανές ότι κρινόταν επιτακτική η ανάγκη για τη λειτουργία σανατορίων και αντιφυµατικών ιατρείων στην περιοχή της Πελοποννήσου.

Σανατόριο Πάτρας

Στην Πάτρα υπάρχει, καταρχήν, αναφορά για λειτουργία σανατορίου στη συνοικία «Εγλυκάδα» κατά τα µεσαιωνικά χρόνια, λόγω του κλίµατος που οφειλόταν στα πολλά πυκνά δάση που υπήρχαν γύρω της και που εµπόδιζαν τον παγωµένο αέρα να κατέλθει από το Παναχαϊκό όρος κατά τη διάρκεια του χειµώνα .

Η ανάγκη για λειτουργία σανατορίου στα νεότερα χρόνια περιγράφηκε στη δήλωση του Κ. Παπασταθόπουλου, Διευθυντού του Νοσοκοµείου της Πάτρας, το 1901 (22). Ο κ. Παπασταθόπουλος ζήτησε να λειτουργήσει ένα νοσοκοµείο δύο δωµατίων, το ένα για άνδρες και το άλλο για γυναίκες, ασθενείς µε φυµατίωση. Η αναγκαιότητα αυτή τονίστηκε από τον κ. Παπασταθόπουλο µε το θάνατο εκ φυµατιώσεως µίας πόρνης, η οποία δεν είχε γίνει δεκτή σε κανένα άλλο νοσοκοµείο και η οποία νοσηλεύθηκε αναγκαστικά στο τµήµα νοσούντων από σύφιλη, αφού υπήρχε πτέρυγα µόνο για άνδρες φυµατικούς.

Το 1923 κτίσθηκε στη νότια πλευρά του Κάστρου της Πάτρας, επί της οδού Παπαδιαµαντοπούλου, το «Τρεµπέλειο» σανατόριο µε δωρεά του Πατρινού δερµατέµπορου Παναγιώτη Τρεµπέλα .

Το εν λόγω σανατόριο προσέφερε µεγάλη βοήθεια στην αντιµετώπιση της φυµατίωσης κατά τα επόµενα έτη, λειτουργώντας περισσότερο ως αντιφυµατικό ιατρείο, παρά ως σανατόριο, κάτι που καθιστούσε έντονη την ανάγκη ίδρυσης ενός τέτοιου ιδρύµατος.

Σήµερα, δεν λειτουργεί ως µονάδα υγείας, αλλά στεγάζονται σε αυτό η Περιφερειακή Επιτροπή Πελοποννήσου & Ιονίων Νήσων της Π.Ο.Σ.Γ.Κ.Α.Μ.Ε.Α.(Πανελλήνια Οµοσπονδία Συλλόγων Γονέων και Κηδεµόνων ΑµεΑ), το Νοµαρχιακό Αθλητικό Σωµατείο ΑµεΑ Ν. Αχαΐας και ο Σύλλογος ΑµεΑ «Μαχητές», επιτελώντας και πάλι κοινωνικό έργο.

Νοσοκομείο Φυματιώντων Πάτρας

Η ίδρυση οργανωµένου, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, σανατορίου στην Πάτρα, ήταν µια πολύπαθη και βασανιστική διαδικασία, αφού σύµφωνα µε τα ιστορικά στοιχεία , είχε προταθεί, καταρχήν, από το γνωστό και λαοφιλή ιατρό της Πάτρας Χρήστο Κορύλλο η ίδρυση αντιφυµατικού ιατρείου πλησίον του τότε Νοσοκοµείου της Πάτρας (όπως είδαµε και ανωτέρω), στην περιοχή κάτωθι του Φρουρίου και η ίδρυση αντιφυµατικού νοσοκοµείου στη Μονή Οµπλού (σε βουνό πλησίον της Πάτρας) ή στη κλειστή (διαλυθείσα) και µη λειτουργούσα από έτη Μονή της Μέντζαινας ή Μπαµπιώτη (άνωθεν της Χαλανδρίτσας).

Ο τότε Ιατρικός Σύλλογος της Πάτρας δεν συµφωνούσε µε τις απόψεις του Κορύλλου, το δε αρµόδιο Υπουργείο διευκρίνισε ότι «το αντιφυµατικό ιατρείο πρέπει να βρίσκεται µέσα στην πόλη και όχι µακριά από αυτή».

Το 1927 ιδρύεται στην Πάτρα αντιφυµατική εταιρεία και συνεπώς διαφάνηκαν ελπίδες ότι θα επιταχυνθεί η διαδικασία ιδρύσεως αντιφυµατικών δοµών.

Το 1929 µε το Ν. 4067 της 5/3/1929 ιδρύεται το σανατόριο στη Λέσβο και κατόπιν πρωτοβουλίας των Πατρινών πολιτικών Μιχαλακόπουλου, Γκότση και Μάρκου, µέσα σε αυτό το νόµο ψηφίζεται, τελικά, διάταξη «περί ιδρύσεως θεραπευτηρίου, υπό τον τίτλον ‘’Άγιος Ανδρέας’’ και εις τας Πάτρας, µε περιφέρειαν τον Νοµόν Αχαϊοήλιδος».

Όσον αφορά τις υποψήφιες τοποθεσίες δίδονταν πολλές προτάσεις, µε σηµαντικότερες:

• την πεδιάδα των Πατρών, η οποία στη συνέχεια αποκλείσθηκε ως ακατάλληλη, προφανώς λόγω µη υγιεινού κλίµατος

• την Καλλιθέα Οβρυάς Πατρών (τοποθεσία ηµιορεινή µε καλό κλίµα, λίγο πιο έξω από την Πάτρα)

Όµως το 1931, ωρίµασε µέσω της Κεντρικής Εξουσίας η ίδρυση Σανατορίου στη Βυτίνα και έτσι η περίπτωση της Πάτρας αδράνησε.

Η εν λόγω απόφαση ξεσήκωσε κύµα µεγάλων αντιδράσεων στην Πάτρα και έτσι, οι ιθύνοντες του Υπουργείου Υγιεινής, κατόπιν πιέσεων των τοπικών παραγόντων, ενέκριναν την αγορά 100 στρεµµάτων στην περιοχή της Μονής Γηροκοµειού Πατρών.

Παρ’ όλα αυτή η υπόθεση «Σανατόριο Πάτρας» δεν είχε περαιωθεί, αφού ο τότε Νοµοµηχανικός Πανουτσόπουλος διαφώνησε και πρότεινε ν’ αναζητηθεί άλλη τοποθεσία.

Τότε, προτάθηκαν άλλες τοποθεσίες, όπως ο «Λυκοχωρός» Γηροκοµειού Πατρών, καθώς και η «Σαµακιά» Αρόης Πατρών, αµφότερες πλησίον της εγκριθείσης προς αγορά έκτασης στο Γηροκοµειό Πατρών.

Γενικώς, υπήρχε µεγάλη διαφωνία µεταξύ των κοινωνικών φορέων της πόλης, χωρίς να υπάρχει προοπτική για συνεννόηση και σε αυτό το χρονικό σηµείο προτάθηκε από δύο Πατρινούς συλλόγους (Φιλοδασικό και Ορειβατικό) η θέση «Ζάστοβα» στο Παναχαϊκό όρος.

Η µόνη σηµαντική εξέλιξη κατά τη διάρκεια αυτών των ετών η ίδρυση του αντιφυµατικού ιατρείου στην Κάτω Πόλη της Πάτρας, σε κτίριο της οδού Βότση, αρ. 35 στις 9 Μαρτίου 1935, η οποία έγινε µε κρατική πρωτοβουλία .

Τελικά, το Νοσοκοµείο Φυµατιώντων στην Πάτρα λειτούργησε το 1953 στην προαναφερθείσα περιοχή του Γηροκοµειού, όπου είχαν κτισθεί στρατιωτικά κτίρια, τα οποία περιήλθαν στη δικαιοδοσία του Νοσοκοµείου, λόγω των επιτακτικών αναγκών που υπήρχαν.

Το Νοσοκοµείο Φυµατιώντων και μετέπειτα Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος της Πάτρας είναι το παλιότερο νοσηλευτικό ίδρυµα της Δυτικής Ελλάδας που είναι εξειδικευµένο σε πνευµονολογικές παθήσεις.

Είναι χτισµένο σε πευκόφυτη έκταση (δάσος Γηροκοµειού), σε απόσταση 4 χιλιόµετρα έξω από την πόλη της Πάτρας, σε ιδανικό για πνευµονοπαθείς σηµείο.

Είναι διασκορπισµένο σε πολλά κτίρια, τα οποία κατασκευάστηκαν την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα.

Μόνη εξαίρεση αποτελεί το κτίριο των Εξωτερικών Ιατρείων, που κτίστηκε το 1987 .

Πρίν λίγα χρονια συντελέστηκε η ριζική ανακαίνιση του νοσοκοµείου .

Ο τρόπος λειτουργίας του διέπετο από το Ν.Δ. 2592/1953 («Περί οργανώσεως της ιατρικής αντιλήψεως») και ο ουσιαστικός τρόπος λειτουργίας καθορίσθηκε µερικά έτη αργότερα (1959) µε το Β.Δ. 2 της 12/06/1959 (25) «Περί αναµορφώσεως του Οργανισµού του Θεραπευτηρίου Φυµατιώντων Πατρών ο ‘ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ’»

Με το ανωτέρω πολυσέλιδο ΒασιλικόΔιάταγµα καθορίσθηκαν µε κάθε λεπτοµέρεια όλες οι παράµετροι Διοικήσεως και Λειτουργίας του εν λόγω Νοσοκοµείου, το οποίο λειτούργησε αργότερα ως Κέντρο Νοσηµάτων Θώρακος και, τέλος, µε τη σηµερινή του µορφή ως Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος Νοτιοδυτικής Ελλάδας.

Σανατόριο Ζάστοβας

Οι έντονες διαµάχες που επικράτησαν στην Πατρινή κοινωνία περί της τοποθεσίας ίδρυσης του Σανατορίου, έδωσαν την ιδέα στον Πατρινό βιοµήχανο και µεγαλέµπορο Βασίλειο Μαραγκόπουλο, να αναλάβει στις 13 Μαΐου 1936 την πρωτοβουλία σύσκεψης όλων των οργανώσεων της Πάτρας .

Η ενέργεια και οι προτάσεις του βρίσκουν ανταπόκριση, τόσο µεταξύ των τοπικών φορέων, όσο και από το Υπουργείο Υγιεινής και έτσι το Μάρτιο του 1937, στη θέση «Ζάστοβα» στις πλαγιές του Παναχαϊκού όρους, πλησίον του χωριού Ελεκίστρα, άρχισε η ανέγερση κτιρίου- νοσοκοµείου , το οποίο θα προοριζόταν να λειτουργήσει ως σανατόριο .

Επιπλέον, κατασκευάσθηκε και δρόµος µήκους 15 χλµ., που οδηγούσε στο περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου. Η κατασκευή του κτιρίου και του δρόµου έγιναν µε δαπάνες του ως άνω Βασιλείου Μαραγκόπουλου, ο οποίος ήταν από τους µεγάλους ευεργέτες της πόλης των Πατρών. Είναι χαρακτηριστικό του πνεύµατος της εποχής, ότι ο Βασίλειος Μαραγκόπουλος χρησιµοποί ησε για όλες τις εργασίες κατοίκους των γύρω χωριών, τους οποίους επλήρωνε εξ ιδίων.

Πίστευε πως η σωστή φιλανθρωπία δεν είναι να χορηγούνται επιδόµατα στους φτωχούς αλλά να τους αναθέτουν δουλειά, ώστε εργαζόµενοι να κερδίζουν τα προς «το ζην».

Με δαπάνες του ιδίου ανεγέρθηκε στη συνοικία του Προφήτη Ηλία το Μαραγκοπούλειο Στρατιωτικό Νοσοκοµείο Πατρών, το οποίο ήταν γνωστό µε την ονοµασία «409 Στρατιωτικό Νοσοκοµείο» και που σήµερα υπάγεται στο Ε.Σ.Υ. και αποτελεί παράρτηµα του Νοσοκοµείου του Αγίου Ανδρέα Πατρών.

Το κτίριο στη Ζάστοβα, παρόλο που αποτελούσε για την εποχή του πρωτοποριακό κτίσµα, αφού ο φέρων οργανισµός του ήταν από οπλισµένο σκυρόδεµα, οι δε τοίχοι πλήρωσης από λίθους, δυστυχώς δεν λειτούργησε ποτέ, αφού το 1940 σταµάτησε η αποπεράτωσή του εξαιτίας του 2ου Παγκοσµίου Πολέµου.

Εν τω µεταξύ, το 1944 απεβίωσε ο ευεργέτης Β. Μαραγκόπουλος και µαζί µε το θάνατό του ναυάγησε και η περαιτέρω αξιοποίηση αυτού του υπέροχου κτιρίου, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι ήδη είχαν αρχίσει να εφαρµόζονται αποτελεσµατικότερες θεραπευτικές µέθοδοι κατά της φυµατίωσης .

Το κτίριο στη Ζάστοβα ανήκει ιδιοκτησιακά στο Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος, αλλά έχει, πλέον,παραδοθεί στη φθορά των έντονων καιρικών φαινοµένων που υπάρχουν στην περιοχή (υγρασία, άνεµος, χιόνια, κλπ.), καθώς και στην αυθαίρετη περιαστασιακή του χρήση από κτηνοτρόφους ως µαντρί, δεδοµένα που το έχουν καταδικάσει, πλέον, σε πλήρη απαξίωση.

Θέρετρο Θάνα

Αξιοσηµείωτο είναι και το ορεινό θέρετρο της Θάνας (υψόµετρο 1.192 µ.) στο όρος Παναχαϊκό, όπου µια δασώδη εξ ελάτων έκταση απετέλεσε µέχρι το έτος 1940 θέρετρο φυµατιώντων και ιδιαίτερα κατοίκων από τα λαϊκά στρώµατα, που δεν είχαν την οικονοµική άνεση να µεταβούν σε άλλα οργανωµένα σανατόρια.

Το εν λόγω θέρετρο έχει πλέον εγκαταλειφθεί και πλέον εκεί διαµένουν µόνο κατά τους θερινούς µήνες κτηνοτρόφοι της Δυτικής Αχαΐας, που έλκουν την καταγωγή τους από το Παναχαϊκό όρος και που φέρνουν για βοσκή τα κοπάδια τους στην περιοχή αυτή.

Πρεβεντόριο Πατρών

Το Νοσοκοµείο «Πρεβεντόριο» Πατρών, ήταν αναρρωτήριο αδενικών παιδιών και αφορούσε µεταξύ των άλλων και τα παιδιά πάσχοντα από φυµατίωση.

Το Πρεβεντόριο λειτούργησε, καταρχήν, το 1942 από τη Φιλόπτωχο Ένωση Πατρών και στεγάστηκε µέχρι το 1946 στην οικία «Βουδ» , πλησίον της πλατείας Υψηλών Αλωνίων της Πάτρας. Ο Βούδ ήταν Άγγλος µεγαλέµπορος εγκατεστηµένος στην Πάτρα.