Άννα Βήχα, προϊσταμένη της Ογκολογικής: Ο πόνος του άλλου, δεν συνηθίζεται

Έχετε αναφέρει ότι η νοσηλευτική σας επέλεξε… Πότε και με ποιον τρόπο έγινε αυτό;

Αρχικά αυτό που ήθελα να ακολουθήσω, ήταν η δημοσιογραφία. Τελικά όμως, όταν ο πατέρας μου διορίστηκε στην Γερμανία ως δάσκαλος ξεκίνησα ιατρική, εκεί. Ταυτόχρονα είχα δώσει εξετάσεις και είχα περάσει νοσηλευτική, στην Ελλάδα.

Τελικά επέλεξα να γυρίσω στην Ελλάδα και να προχωρήσω στη νοσηλευτική  την οποία στο μηχανογραφικό μου την είχε δηλώσει η θεία μου, η αδελφή της μητέρας μου. Άρα δεν την είχα επιλέξει εγώ, αλλά η θεία μου. Θεώρησα ότι η νοσηλευτική θα ήταν κάτι διαφορετικό, και όταν στην πορεία άρχισα, μετά τις σπουδές, να ασκώ το επάγγελμα, ήθελα να την κάνω καλά. Άρχισα να ψάχνω περισσότερο σε σχέση με τη νοσηλευτική χωρίς να αφήσω τη δημοσιογραφία και το γράψιμο που αγαπούσα.

Στέκομαι σε αυτό που είπατε, πως θέλατε την νοσηλευτική να «την κάνετε καλά»… Ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να συνδυάζει ένας καλός νοσηλευτής που φροντίζει μάλιστα ογκολογικούς ασθενείς;

Τη νοσηλευτική δεν την επέλεξα, την ογκολογία όμως την επέλεξα.

Από την πρώτη στιγμή ήθελα να πατάω στα πόδια μου και αυτό θα το κατάφερνα, αν αποκτούσα γνώσεις. Μου άρεσε πολύ η έρευνα, εργάστηκα στην παθολογία για πολλά χρόνια, και τη θεωρώ μεγάλο σχολείο, και κάπου εκεί αγάπησα την ογκολογία. Συνεργάστηκα αρχικά στην έρευνα με τον κ. Γρηγόρη Oικονόμου που είναι ψυχολόγος αλλά και με τον κ. Χαράλαμπο Καλόφωνο που είναι ο καθηγητής στο Ογκολογικό και ξεκινήσαμε μία συνεργασία που είχε πολύ ωραία αποτελέσματα. Κάναμε αρκετές μελέτες και μέσα από αυτό αγάπησα ακόμα παραπάνω την ογκολογία και τον ογκολογικό ασθενή.

Στην πορεία ήθελα να είμαι ακόμα πιο ικανή για να το κάνω αυτό και να αποκτήσω περισσότερες γνώσεις. Έτσι έκανα το μεταπτυχιακό μου στην εκπαίδευση που είναι εκπαιδευτικές πολιτικές στην ογκολογία και στη συνέχεια έδωσα εξετάσεις, μπήκα στην Φαρμακευτική και ολοκλήρωσα και το διδακτορικό μου εκεί για να μπορώ να «πατάω στα πόδια μου» και να είμαι καλή απέναντι στον άρρωστο. Συνεχίζω να μαθαίνω, παρακολουθώ τη νοσηλευτική γιατί όλα εξελίσσονται και αγαπώ αυτά που έχω μάθει μέχρι σήμερα, να τα μοιράζομαι με άλλους αλλά και να μαθαίνω μέσα από τους άλλους.

Σημαντικό όμως είναι να θέλεις να βρίσκεσαι δίπλα στον ογκολογικό ασθενή. Γενικότερα, μέσα στο νοσοκομείο, έχεις απέναντι σου έναν άνθρωπο ο οποίος φοβάται, αγχώνεται, ανησυχεί, που μπορεί να πονάει… άρα αν δεν έχεις συναισθήματα γι αυτό τον άνθρωπο και κυρίως αν δε βάλεις τον εαυτό σου στη θέση του (πρέπει να σκεφτείς ότι κι εσύ έχεις πονέσει, γιατί όλοι  έχουμε υπάρξει ασθενείς και να τον αγαπάς), είναι δύσκολο, είναι μία συνεχής διαδικασία μέσα από την οποία εξελίσσεσαι κι εσύ ο ίδιος. Μαθαίνουν και οι άλλοι να αγαπούν όταν σε βλέπουν να το κάνεις. Μιμούνται και οι άλλοι αυτή την αγάπη.

Υπάρχουν όμως πάντα πρακτικές δυσκολίες και θέματα, Για παράδειγμα, πόσα άτομα είναι το νοσηλευτικό προσωπικό και πόσα θα έπρεπε να είναι για να καλύπτουν τις ανάγκες;

Στο ογκολογικό τμήμα είμαστε, μαζί με εμένα, επτά άτομα και οι ασθενείς που μπορεί να έχουμε είναι από πενήντα μέχρι εβδομήντα. Κανονικά, ο ιδανικός αριθμός νοσηλευτών για τόσους ασθενείς είναι πάνω από δέκα. Και ο χώρος δεν επαρκεί για να κάνουν με άνεση οι ασθενείς την θεραπεία τους. Με βάση όμως τα δεδομένα που έχουμε, αυτό που προσφέρουμε υποκινείται από πολύ ενδιαφέρον για τον άρρωστο και ευτυχώς για εμάς αυτό το ενδιαφέρον ξεπερνά τα άλλα υπαρκτά εμπόδια. Μπορούμε να τα προσπερνάμε για να κάνουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τη δουλειά μας.

Ποιο είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας νοσηλευτής στην επαφή του με τον ασθενή;

Εμπνέεις το σεβασμό και την εκτίμηση στον άρρωστο. Το προσωπικό μας δίνει την ψυχή του και ο ασθενής το αντιλαμβάνεται αυτό. Μπορεί να μην είναι εύκολο να δουν το χαμόγελο των νοσηλευτών, λόγω της μάσκας, έχουν όμως τόσο χιούμορ και έχουν τόσο δέσιμο με τον άρρωστο γιατί δείχνουν προσωπικό ενδιαφέρον. Αυτό το αντιλαμβάνεται ο άρρωστος, στο άγγιγμα του χεριού του. Οι νοσηλευτές στο τμήμα μας έχουν μεγάλη εμπειρία και προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο, κάτω από δύσκολες συνθήκες. Αγγίζουν τον άρρωστο και θεωρώ ότι ταυτόχρονα, με το άγγιγμα του χεριού, καταφέρνουν να φτάνουν ακόμα και στην καρδιά του.

Συχνά λέω στους αγαπημένους μου συναδέλφους ότι μπορεί σε αυτό το τμήμα «να είμαι το κεφάλι», αλλά τα «πόδια μου» είναι οι νοσηλευτές μου. Αν λείψω εγώ, δε θα υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αν λείψουν εκείνοι, δεν θα τα καταφέρω. Εκτιμώ πολύ την παρουσία αυτών των συγκεκριμένων νοσηλευτών γιατί με στηρίζουν, και στηρίζουν και τους ασθενείς μας.

Έρχεστε καθημερινά σε επαφή με ανθρώπους που κουβαλάνε ένα βαρύ φορτίο. Έχετε, επιτρέψτε μου να πω, συνηθίσει σε δύσκολες καταστάσεις. Υπάρχουν ωστόσο κάποιες περιπτώσεις που λυγίζετε σαν άνθρωπος, και ποιες είναι αυτές;

Είναι στιγμές που λυγίζεις αλλά θα σταθώ πιο πολύ σε αυτές που είμαστε χαρούμενοι. Οι ασθενείς μας είναι μαχητές, και κυρίως είναι νικητές. Για εμάς είναι μεγάλη τιμή να βρισκόμαστε δίπλα σε αυτούς που δίνουν μάχη. Το να βοηθάμε τους μαχητές, είναι μεγάλη τιμή. Θα μιλήσω για τις στιγμές που περπατώντας στην Πάτρα, θα δω αγαπημένους ανθρώπους ή και ανθρώπους που έχω ξεχάσει το όνομα τους, μου λένε ποιοι είναι, είναι καλά, κυκλοφορούν και χαίρομαι να τους βλέπω.

Επίσης σκέφτομαι ότι κάνοντας αυτή τη δουλειά έχω βάλει κι εγώ ένα λιθαράκι, στο να είναι καλά αυτοί οι άνθρωποι. Αυτό είναι το πιο σημαντικό για μένα, να συμβάλω, στο να είναι οι συνάνθρωποι μου γεροί.

Μέσα από τη νοσηλευτική έρχεστε σε επαφή με ανθρώπους που βρίσκονται ίσως στη πιο δύσκολη στιγμή της ζωής τους. Τι σας διδάσκει αυτή η επαφή και επικοινωνία;

Πάρα πολλά. Έχω μάθει ότι δεν είμαι το κέντρο του κόσμου, παρά μόνο ένα λιθαράκι, μαζί με όλους τους άλλους. Δεν γυρνάει τίποτα γύρω από εμένα. Εκείνο που με ενδιαφέρει είναι να είμαι μαζί με όλους τους ανθρώπους, δεν αξίζει τίποτα άλλο στη ζωή, από το να είμαι εδώ και με ανθρώπους γύρω μου. Δεν με νοιάζουν ούτε τα χρήματα ούτε να αποκτήσω δόξα. Είναι τόσο μηδαμινά αυτά, το βλέπεις κάθε μέρα, και το μόνο που απομένει είναι να μπορείς να απλώσεις το χέρι σου, και να υπάρχει ένα άλλο χέρι απέναντι. Αυτό είναι το πιο σημαντικό, αυτό μετράει για εμένα στη ζωή μου.

Τι συμβουλές θα δίνατε στους ασθενείς. Και τι στους συνοδούς τους;     

Να μας εμπιστεύονται γιατί θέλουμε το καλό τους, και προσφέρουμε το καλύτερο γιατί αγαπάμε αυτό που κάνουμε. Αν μας δείξουν εμπιστοσύνη, θα μας βοηθήσουν για να τους βοηθήσουμε, μερικές φορές η ζωή και η καθημερινότητα τους πιέζει πολύ. Ο χρόνος μας πιέζει. Οι ασθενείς μας έρχονται και θέλουν να φύγουν όσο πιο γρήγορα γίνεται.

Όμως πρέπει να κάνουμε θεραπεία και πριν από αυτή πρέπει να δούμε και την γενική τους κατάσταση, τον αιματολογικό τους έλεγχο. Επίσης τα φάρμακα διαλύονται από τους φαρμακοποιούς, το να μπει μία φλέβα, ένα φάρμακο, δεν είναι κάτι που γίνεται μέσα σε λίγα λεπτά. Απαιτεί χρόνο και μπορεί ο ασθενής επειδή πρέπει να περάσει τη γέφυρα, επειδή περιμένει ταξί, επειδή έχει έρθει με καράβι, θέλει να γίνουν όλα γρήγορα και αυτό πολλές δεν είναι εφικτό. Οικονομικές δυσκολίες υπάρχουν πολλές και προσπαθούμε να ακροβατούμε ανάμεσα σε αυτές, προσπαθούμε για το καλύτερο, αλλά το καλύτερο δεν είναι πάντα όπως το βλέπουν οι ασθενείς μας.

Όταν βάζουμε για παράδειγμα ένα φάρμακο πρέπει να γίνει σε συγκεκριμένο χρόνο, δε μπορούμε να το βάλουμε πιο γρήγορα επειδή περιμένει το καράβι ή το ταξί ή γιατί λήγει ο χρόνος στη γέφυρα και θα χρειαστούν περισσότερα χρήματα. Το προσπαθούμε αλλά θα πρέπει να μας δώσουν εμπιστοσύνη και χρόνο. Κουραζόμαστε όλοι τρέχοντας και προσφέροντας και κάθε φορά στο τέλος της μέρας σκεφτόμαστε τι κάναμε καλά, και τι λάθος, και είμαστε έτοιμοι να διορθώσουμε τα λάθη μας. Θέλουμε όμως οι ασθενείς να μας ακούν και να μας εμπιστεύονται.

Πέρα από το γεγονός ότι καλείστε να αντιμετωπίσετε, δύσκολες καταστάσεις, τον ανθρώπινο πόνο, υπάρχει και χαρά μέσα από όλο αυτό;

Υπάρχει πρώτα πρώτα μία μορφή ικανοποίησης. Ότι αυτό που κάνω είναι καλό, είναι μεγάλο… προσφέρει. Προσφέρω σε έναν άλλο άνθρωπο και αυτό είναι το πιο σημαντικό., αυτή είναι η χαρά. Χαρά είναι να βλέπω κι ανθρώπους που είναι γεροί.

Είναι άνθρωποι που έγιναν φίλοι μου μετά, όπως και συνάδελφοι και νιώθω ότι αυτή η δουλειά τελικά μου έχει δώσει πολλά πράγματα. Έχω προσφέρει, αλλά ίσως μου έχει δώσει περισσότερα. Με έχει γεμίσει σαν άνθρωπο, με έχει μάθει να είμαι «άνθρωπος». Με έκανε καλύτερο άνθρωπο η δουλειά.

Συνηθίζεται η θέα του ανθρώπινου πόνου ή είναι κάτι με το οποίο πρέπει να «παλεύετε» κάθε φορά από την αρχή;

Όχι. Δε συνηθίζεται. Κάθε φορά είναι σα να ξεκινάς ξανά. Κάθε άρρωστος είναι διαφορετικός και θέλει διαφορετική διαχείριση. Ο πόνος και η στεναχώρια του άλλου, δεν συνηθίζονται.

Από πού αντλείτε τη δύναμη για να συνεχίσετε; 

Από την οικογένεια. Μετράει πολύ το γεγονός ότι μέσα από το σπίτι μου έμαθα να προσφέρω, και μάλιστα να μη προσφέρω μόνο στη δουλειά μου. Οι γονείς μου με έμαθαν ότι δεν είμαι μόνη μου, ότι δεν είμαι «νησί». Είμαι μέρος ενός συνόλου που με χρειάζεται, κι εγώ χρειάζομαι  αυτό το σύνολο των ανθρώπων γύρω μου. Έχω μάθει να δίνω σε όλους τους τομείς. Αντλώ δύναμη και από τους συνεργάτες μου. Τους εκτιμώ πολύ, τον τρόπο που με το χιούμορ προσπαθούμε να αποφορτίσουμε την ένταση που υπάρχει… Ο ένας στηρίζει τον άλλον για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στη δουλειά μας.

Μοιραία, παρακολουθείτε καθημερινά μία πάλη μεταξύ ζωής και θανάτου…αυτό πώς σας έχει επηρεάσει;

Για μένα η ζωή σημαίνει τα πάντα. Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί, από πού ήρθα και πού πάω, τι είμαι εγώ πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, γιατί ήρθα αυτή τη χρονική στιγμή και ποιος αποφασίζει πότε θα φύγω και αν αποφασίζει κάποιος. Τι γίνεται αφού φύγω… Αυτές  είναι αναζητήσεις που μου βάζει η ζωή στην καθημερινότητα. Το να καλύψω τις πνευματικές μου ανάγκες είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Είναι ανάγκη να μάθει ο καθένας γιατί ήρθε και πού πάει. Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί και διαρκώς το ερευνώ. Το έχω ανάγκη και η δουλειά μου το θυμίζει.

Είναι αναπόφευκτο το δέσιμο με τους ανθρώπους που φροντίζει ένας νοσηλευτής ή έχει να κάνει και με τον χαρακτήρα που έχει ο καθένας ξεχωριστά;

Θεωρώ ότι είναι αναπόφευκτο. Βέβαια παίζει ρόλο ο χαρακτήρας του καθενός, μέχρι πόσο θα πλησιάσει τον άρρωστο αλλά είναι αναπόφευκτο. Ο καθένας μας έχει υπάρξει ασθενής, βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του αρρώστου… αυτό μας κάνει να είμαστε πιο ανθρώπινοι, να μπορούμε να τον πλησιάσουμε. Δεν μπορείς να μην έχεις συναισθήματα, όταν βλέπεις έναν άνθρωπο να υποφέρει. Αυτός είναι ό,τι πιο σημαντικό, και πρέπει να τον ανακουφίσεις.

Υπάρχει κάποια ιδιαίτερη ιστορία με κάποιον ασθενή που θυμάστε και θα μπορούσατε να μοιραστείτε;

Πολλές. Μερικές φορές δεν έχω τη δύναμη να τις ανασύρω, θα μοιραστώ όμως μία εμπειρία μου με έναν άρρωστο, γύρω στα πενήντα. Είχε τέσσερα παιδιά… Κάποια στιγμή μου μίλησε για ένα πρόβλημα του. Από τη στιγμή που εκείνος έφερνε τα χρήματα στο σπίτι και πλέον ήταν άρρωστος, τα πράγματα για την οικογένεια του ήταν δύσκολα οικονομικά. Κάποια στιγμή άκουσα να συζητάει για το πόσα χρήματα χρειάζονταν έτσι ώστε τα παιδιά του να πάνε με ένα λεωφορείο στη θάλασσα, να κάνουν μπάνιο. Τότε είχαμε τις δραχμές, και αναλογιζόταν αυτό το πράγμα.

Πρότεινα λοιπόν στους γονείς μου, να πάρουμε μαζί τα μεγαλύτερα παιδιά σε ένα τροχόσπιτο στο οποίο θα μέναμε για 15 μέρες. Τα πήραμε μαζί μας για μια βδομάδα. Ήμουν αγχωμένη αλλά και στενοχωρημένη γιατί αυτός ο άνθρωπο δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο το πρόβλημα της υγείας του αλλά σκεφτόταν τι θα γίνει τα παιδιά του που δε θα μπορούσαν να πάνε για μπάνιο.

Του το πρότεινα, να πάρω τα παιδιά, δέχθηκε και έκανα διακοπές μαζί τους. Ήταν πολύ όμορφες οι διακοπές μας. Λίγο καιρό μετά, ο άνθρωπος έφυγε από τη ζωή και τα παιδιά μεγάλωσαν. Τώρα είναι πάνω από 30 χρόνων. Πέτυχα το ένα κορίτσι, που έχει γίνει μητέρα μάλιστα, μέσα στο νοσοκομείο. Με φώναξε… μου είπε: «Θυμάστε έκανα διακοπές μαζί σας, δε το ξέχασα ποτέ». Συγκινήθηκα πολύ, γιατί είχα να δω πολλά χρόνια αυτό το παιδί αλλά αυτό που είχα κάνει, ήταν μέσα από την καρδιά μου. Εκτίμησα πολύ και ότι αυτός ο άνθρωπος εμπιστεύτηκε τα παιδιά του για πρώτη φορά στα χέρια μου και στην οικογένειά μου. Παίρνω δύναμη από τους ασθενείς.

Την πρώτη φορά που χάσατε ασθενή, την θυμάστε;

Ναι. Ήταν ένας αιματολογικός ασθενής στην παθολογία, ένα παλικάρι, είκοσι – είκοσι δύο χρονών, από κάποιο νησί. Δεν μπορώ να το ξεχάσω. Ήμουν στην ίδια ηλικία, είκοσι δύο χρονών και ήμουν απαρηγόρητη.

Όταν πήγαινα στο σπίτι, πάντα μετέφερα, στην αρχή τα προβλήματα των ασθενών μας… επειδή στεναχωριόμουν πολύ, εκτονωνόμουν στο σπίτι. Μετά κατάλαβα ότι αυτό δεν ήταν καλό γιατί αρρωσταίνει όλη οικογένεια και έμαθα να χειρίζομαι διαφορετικά τα προβλήματα, αλλά αυτό το παλικάρι, δεν το ξέχασα ποτέ.

Όπως είπατε αγαπάτε και το γράψιμο… Τι είναι για εσάς η συγγραφή; Ποια ήταν η ανάγκη που σας ώθησε και πώς πήρατε την απόφαση να εκδώσετε;

Έγραφα από παιδί. Άλλο το γράψιμο και άλλο η συγγραφή. Πριν πολλά χρόνια είχα εκδώσει με συναδέλφους μία ποιητική συλλογή, όμως το 2013 ένας φίλος του πατέρα μου, φιλόλογος, διάβασε ένα βιβλίο μου, και μου είπε, «ξέρεις δεν είναι κακό». Αισθάνθηκα ότι θα μπορούσα να το μοιραστώ. Ένιωσα ότι κάτι είχα να πω. Κυκλοφόρησε το βιβλίο, και αγκαλιάστηκε. Το δεύτερο βιβλίο, ήταν μεγαλύτερη ανάγκη μου. Ήθελα να πω ότι δεν έχει σημασία τι ζούμε, αλλά να μπορούμε να προχωράμε χωρίς να κουβαλάμε βάρη. Πρέπει να διαγράφουμε πράγματα που μας «φορτώνουν». Ήθελα να τονίσω πως όταν κρατάμε πράγματα στη ψύχη μας, τότε αυτή μπορεί να είναι πολύ πιο ανάπηρη από το κορμί μας.

Προσπάθησα λοιπόν να κάνω μια σύγκριση μεταξύ ενός ανθρώπου που μπορεί να του λείπει το χέρι κι ενός μπορεί να του λείπει η ψυχή. Ήθελα η σύγκριση να είναι δυνατή για να μπορεί να είναι και κατανοητή. Στο πέρασμα των χρόνων ξεχνάς αυτό που σου λείπει, αν σου λείπει, όμως αν κουβαλάς μισή ψυχή, είσαι πάντα μισός.

Ο ήρωας στο τέλος λέει ότι δεν έχει σημασία το κορμί, η ψυχή πρέπει να είναι ολόκληρη.

«Κορμί μισό, Ψυχή μισώ» είναι ο τίτλος του βιβλίου σας στο οποίο μιλάτε για τη δύναμη της συγχώρεσης…. πώς αποκτάται αυτή η δύναμη και πόσο λυτρωτική θεωρείτε ότι είναι για έναν άνθρωπο;  

Η συγχώρεση είναι μεγάλο πράγμα, είναι λυτρωτική και αποκτάται βλέποντας από πού  ερχόμαστε και πού πάμε. Όταν βλέπεις ότι μπορεί να μη υπάρχεις στο επόμενο λεπτό, λες «θα φύγω κουβαλώντας φορτία μέσα μου; Δε θέλω να έχω τίποτα άσχημο μέσα μου». Κάθε βράδυ μηδενίζω, αν κουβαλάω κάτι στη διάρκεια της μέρας, μέχρι το βράδυ έχω καταφέρει να το διαγράψω. Δεν είναι δύσκολο. Αρκεί να κοιτάς  γύρω σου, το πού μπορεί να βρίσκεσαι το επόμενο λεπτό …

 ΔΙΑΒΑΣΤΕ το Ημερολόγιο ενός Καρκινοπαθούς