Το δράμα του πολίτη στην εμπλοκή του με το σύστημα απονομής δικαιοσύνης

Η δικαστική εμπειρία ενός πολίτη, που δεν είναι δικηγόρος, θυμίζει την εμπειρία ενός ασθενή που δεν είναι γιατρός. Και στις δύο περιπτώσεις η εμπειρία αυτή πολλές φορές ανακύπτει, όχι στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής του. Τότε θα σου πει στον διάδρομο πριν τη δικαστική αίθουσα: «Εγώ ποτέ δεν έχω έρθει ξανά σε δικαστήριο. Έφτασα τόσων χρονών και ποτέ δεν είχα πάρε - δώσε με το νόμο». Επίσης, η παρουσία του σε ένα δικαστήριο, ενδεχομένως να αφορά τη «θεραπεία» μιας αδικίας – δεν είναι όλοι οι διάδικοι εγκληματίες,  είναι αδικημένοι από το έγκλημα, μάρτυρες που πρέπει να καταθέσουν για κάτι, κληρονόμοι ανοικτών υποθέσεων άλλων, μπλεγμένοι εν αγνοία τους, ή άλλοτε καραβοτσακισμένες από τη ζωή μαούνες, που ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να παρουσιαστούν και αυτοί στην δικαιοσύνη για πρώτη φορά και που απέφευγε η μοίρα μέχρι τότε να τους το επιφυλάξει.

Εντός του Δικαστικού Μεγάρου, με τους μαύρους μανδύες του, τον επιβεβλημένο σεβασμό, την απαιτούμενη γλωσσική ανωτερότητα και την ακατανόητη φρασεολογία, το δικαστικό σύστημα αποκρύπτει τις βάσεις του νόμου και την πραγματική έννοια του δικαίου, κάποτε δε πίσω από το μύθο της αμεροληψίας. Ματαίως προσπαθεί μέρος των θεωρητικών να μας πείσει για την μεταφορά μας από την ιεραρχική ανωτερότητα των ειδικών που καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων με τις αποφάσεις τους, σε ένα μοντέλο συναπόφασης, που προϋποθέτει την ενημέρωση του πολίτη και τη συγκατάθεσή του στις επεμβατικές ενέργειες που ακολουθούν, στο νοσοκομείο ή τα δικαστήρια.

Όσο φιλελεύθερο και να είναι ένα τέτοιο θεωρητικό μοντέλο, στην πράξη οι δίκες είναι σχεδιασμένες, ώστε ο πολίτης που συμμετέχει, να αγνοεί τη διαδικασία και να χρειάζεται να έχει άλλους για λογαριασμό του, να μιλούν στο όνομά του σε μια γλώσσα που δεν καταλαβαίνει. Η πίστη στις δυνατότητες του Εγώ καταστρέφονται σε οικοδομήματα που περιστέλλουν την ανθρωπιά και αντικειμενοποιούν τα άτομα ως υποθέσεις. Τα δικαστήρια παρέχουν ένα κορυφαίο παράδειγμα της απώλειας της γλώσσας του ατόμου, της φωνής του και όταν οι άνθρωποι χάνουν την γλώσσα τους, χάνουν τον έλεγχο πάνω στον εαυτό τους και στην πραγματικότητα που τους αναπαριστά.

Οι πολίτες προσέρχονται στα «Ιερατεία» της ρυθμιστικής πρόσβασης στην ανθρώπινη ζωή (νοσοκομεία, δικαστήρια, αστυνομία) σε απόλυτη σύγχυση. Την ώρα εκείνη δεν έχουν την ικανότητα ή την ενεργητικότητα που απαιτείται για επακριβείς διανοητικές διεργασίες. Η γλωσσική παντοκρατορία των αρμοδίων επιτείνει αυτή τη σύγχυση. Η ύψιστη προτεραιότητά εκείνη την ώρα έγκειται στο να λάβουμε βοήθεια από τους άλλους, ιδίως από εκείνους που έχουν τις κατάλληλες ικανότητες και γνώσεις. Το παραδοσιακό μοντέλο της σχέσης εμπιστοσύνης επαγγελματία- ωφελούμενο/η είχε ένα καλό. Αφορούσε κοινωνίες ή κοινότητες στο παρελθόν, που δεν αντικειμενοποιούσαν τα άτομα ως απλές υποθέσεις, αλλά οι σχέσεις τους ήταν προσωποποιημένες, εξατομικευμένες.

Σήμερα, όπως οι γιατροί, έτσι και οι δικηγόροι μαθαίνουν όλο και περισσότερο να παραιτούνται από οποιεσδήποτε εκτιμήσεις για την καθημερινή κατάσταση του οργανωμένου ανθρώπου, δηλαδή του πολίτη. Όμως, ακόμα και σε αυτό το περιβάλλον της βιομηχανοποιημένης εφαρμογής της επιστήμης, υπάρχει τεράστιο περιθώριο για ανθρωπιά και ενσυναίσθηση. Αρκεί να αφουγκραστούμε την αγωνία του ανθρώπου που βρίσκεται στην ανάγκη μας και τη δική μας αγωνία ως επαγγελματίες να παραμείνουμε άνθρωποι. «Η Αρετή μας ας είναι ο εαυτός μας, κι όχι κάτι ξένο, μια επιδερμίδα, ένα κάλυμμα» (Νίτσε, τάδε έφη Ζαρατούστρα, εκδόσεις Δωδώνη, σελ. 142).